Historiepenningen 17de eeuw

1584_front

1584: Moord op Willem van Oranje

1 jan, 1584 | Penningen

Willem van Oranje was een publiek persoon. Dikwijls werd hij omgeven door hovelingen, vrienden, gunstzoekers en hoge militairen, allemaal gezichten die hij kende. Vaak ook bevonden zich mensen in het gezelschap die hij maar half kende of nog nooit eerder had gezien. Hij wist dat hij kwetsbaar was en gevaar liep, helemaal toen Filips na de publicatie van het Plakkaat van Verlatinghe een edict had laten uitgaan waarin Willem vogelvrij werd verklaard en de koning van Spanje een vorstelijke beloning in het vooruitzicht stelde voor degene die de ‘ketter’ en ‘rebellenleider’ zou weten te vermoorden.
Zo kwam het in maart 1582 tot een aanslag, waarin Willem door zijn wang werd geschoten. Volgens de verhalen bleef Charlotte van Bourbon, Willems derde vrouw, toen dag en nacht bij hem om hem te verzorgen. Hun huwelijk was meer dan goed, ze stonden in de opstand als een managementteam; daarbij had zij hem zes kinderen geschonken – het is dus goed mogelijk dat Charlotte zichzelf zoveel slaap ontzegde dat de uitputting haar levenseinde bespoedigde; twee maanden na de aanslag overleed ze aan een longontsteking. Willem daarentegen herstelde.

Op 10 juli 1584 werd de prins opgewacht door een zekere Balthasar Gerardts, iemand die hij vagelijk kende. Willem werd vooraf gegaan door zijn page, dus toen Gerardts zijn twee pistolen trok had hij alle ruimte. De drie kogels die hem troffen deden hem ineen zijgen en in de armen van zijn page zou hij als laatse woorden hebben uitgesproken: Mijn God, wees mij en mijn arme volk genadig. Forensisch onderzoek uit 2013 heeft echter nieuwe feiten naar boven gehaald, waarvan het belangrijkste is dat één van de kogels de prins direct in zijn linker hartkamer moet hebben geraakt. Bij een verwondig als deze treedt de dood onmiddellijk in; Willems laatste woorden zijn een zestiende-eeuwse toevoeging.

Op de andere kant van de penning staat Willems borstbeeld in een ovalen medaillon – een buste in plaats van hemzelf, een manier om via de gelijkenis met de bustes van Romeinse keizers eeuwige grootsheid uit te beelden. Het omschrift luidt: ‘Guilelmus Dei Gratia Princeps Auraniae Comes Nassauiae, natus Dillenburgi anno MDXXXIII provincias confoederatas quam prudentissime guvernavit annos xv infortunate obit Delphae 1584’: Willem door Gods genade prins van Oranje, graaf van Nassau, geboren in hetjaar 154 te Dillenburg, heeft de verenigde gewesten 15 jaren zeer wijselijk bestuurd en is op een ongelukkige wijze in Delft overleden 1584. Onder het medaillon staat nog een spreuk. ‘Licet ossa arescant, virtus virescit et viget’: Hoewel de beenderen vergaan bloeit de deugt en leeft voor altijd.

Op de andere zijde van de penning zien we een nest drijven in open zee, teruggrijpend op de klassieke mythologie. Halcyone verloor haar echtgenoot die verdronk in de Egeïsche zee en toen ze het lijk zag drijven, dook ze het lichaam in. De goden herschiepen haar in een ijsvogel, waarvan de Grieken en Romeinen beweerden dat die zijn nest op zee bouwde. De ijsvogel, op de penning in glijvlucht te zien voordat hij de opening van het nest binnenvliegt, zorgt voor de komende generaties terwijl de zee en de elementen in beroering zijn. Bovenin een zegenende arm uit de wolken met het tetragram ‘chrs’. De zinspreuk luidt ‘Saevis tranquillus in undis’: Gerust in het midden der opgezweepte baren.